خــــــــانه نان و کار
وضعیت قبلی
آسیب ها
استحکام بخشی
ساختمان خیابان ایتالیا، خانه نان و کار
موقعیت: تهران، خیابان ایتالیا
معمار مسئول: نیلوفر نیکسار
تیم طراحی: مرجان میرخشتی- نگین بنی‌عامریان-ستاره رهنما- فرزانه خلیلی
تاریخ:1400
مساحت زیربنا:600 متر مربع
نوع: عمومی
وضعیت: طراحی و نظارت
طراح سازه:بهرنگ بنی آدم
تاسیسات الکتریکی: شهاب نجفی
تاسیست مکانیکی: وحید مزرعه فراهانی
گرافیست: ستایش نژادی
سازه ایتالیا:
در تقاطع خیابان ایتالیا و کوچه طوس، ساختمانی آجری نفس می‌کشید که در سال 1398 به دفتر استودیو دوازده ارجاع شد. متراژ کلی خانه در کنار نوع سازمان‌دهی فضا، نحوه ساخت و نازک‌کاری آن ما را به این نتیجه رساند که با خانه سه طبقه کوچکی متعلق به خانواده‌ای از طبقه متوسط در دهه 30 شمسی مواجهیم. ما در ظاهر با ساختمانی مواجه بودیم که اِلمان‌های ظریفی در کنار سازه بنایی به همراه داشت. جزییات و تزیینات سقف و دیوارهای داخلی، در کنار ناودان‌های ورق کاری شده، آجرکاری‌های تزیینی و جناغی در نما همراه با پلکان دایره‌ای، شخصیت کلی خانه را شکل می‌دهند.
خانه به مرور زمان و در طی دهه‌ها با مشکلاتی مواجه شده بود. در پی کفسازی‌های پی در پی خیابان، ساختمان آجری به داخل پیاده رو فرو رفته بود و برخی از پنجره‌های چوبی شاخص نما با پنجره فلزی جایگزین شده بود. ترک‌های واضح روی نمای آجری نشان از نشست سازه بنایی داشتند. بنا به عنوان کاربری‌های دیگری نیز مورد استفاده قرار گرفته بود و مداخلات فضایی، بصری و تاسیساتی بسیاری در آن انجام شده بود. در کل با ساختمانی آجری مواجه بودیم که علی رغم ظرافت‌های باقی مانده‌اش از گذشته با معضلات ساختاری جدی مواجه بود.
سازه ساختمان آجری خیایان ایتالیا نیاز به استحکام بخشی و پایدارسازی داشت. گمانه‌زنی‌های اولیه ما درباره شرایط سازه با حفر سونداژهایی در پی، کف و دیوارهای ساختمان تایید شد. دیوارهای باربر آجری و نمای ساختمان به صورت دو لایه مجزا از یکدیگر اجرا شده بودند که قفل و بست مناسبی به یکدیگر نداشتند. این دیوارها فاقد شالوده و پی مناسب نیز بودند. راهکار اتخاذ شده برای پایدارسازی این بنا ایجاد یک لایه مقاوم در حداقل یکی از وجوه دیوارهای باربر و دوختن سایر وجوه و لایه نما با شاخک‌های مهاری به این لایه مقاوم بود. لایه مقاومی که کف طبقات و دیوارهای داخلی را به یکدیگر می‌دوخت. از این رو پوسته‌ای از بتن مسلح دیوارهای داخلی و کف طبقات را به یکدیگر متصل میکرد که ضخامت آن متناسب با شرایط خاص هر دیوار و کف طراحی شده بود. این پوسته بتنی مسلح به عنوان متریال نهایی دیوارهای داخلی در طرح معماری نیز دیده شد تا بدین ترتیب معماری و سازه بنا به طور همزمان و یکپارچه عمل کنند. همچنین برخی از اِلمان‌های سازه‌ای فرسوده خانه همچون ستون‌ها نیز تقویت شده و با پروفیل جدید جایگزین شدند تا انتقال بار نهایتاً از دیوارهای داخلی به مجموعه‌ای از پوسته یکپارچه بتنی مسلح و اِلمان های عمودی تقویت شده بیفتد.
دیزاین ایتالیا:
ساختمان آجری خیابان ایتالیا طبق خواسته کارفرما بنا بود به محلی برای معاشرت، وقت‌گذرانی، فضای کار اشتراکی و برگزاری رویدادها و جلسه‌های کوچک تبدیل شود و در کنار این رویدادها، فعالیت تجاری اصلی مجموعه یعنی پخت نان و شیرینی نیز در جریان باشد. در واقع بنا قرار بود از یک فضای خصوصی و بسته به فضایی عمومی تبدیل شود و رهگذران و شهروندان را به سوی خود بخواند. در راه چنین تبدیل کاربری و هم سو با طرح مرمت ساختمان، طبقات آن، هر کدام به فضاهای مشخصی اختصاص یافتند. دو فعالیت مهمی که در ساختمان روی می‌داد یکی مرتبط با غذا (پخت و سرو نان و شیرینی) بود و دیگری مرتبط با کار و برگزاری رویدادها. کاربران می‌توانستند در کنار فضاهای خدماتی مجموعه از فضای کار اشتراکی طراحی شده نیز استفاده کنند. چینش فضاهای ساختمان در طبقات بر اساس این دو فعالیت اصلی انجام شد.
در طی سالیان عمر این بنای آجری، چند بخش جدید به آن الحاق شده بود. حجمی در شمال حیاط به حجم ساختمان اضافه شده بود که بخشی از آن در واقع امتداد طبقه زیرزمین بود و بخش دیگر آن در قامت یک فضای تجاری به خیابان ایتالیا گشودگی داشت. در بام ساختمان نیز محل تلاقی دو اتاق آجری ساختمان مسقف شده و خود به اتاق دیگری تبدیل شده بود. این بخش‌های الحاقی هرچند نسبت به اساس آجری ساختمان عمر کمتری داشتند اما در وضعیت بسیار نامناسبی بودند. از این رو با تخریب و نوسازی این بخش‌ها در سمت شمال حیاط و در بام بخشی از فضای مورد نیاز برای کاربری‌های جدید تامین شد.
الحاقات قسمت شمالی بنا که وضعیت مناسبی نداشتند بازسازی شدند و با توجه به ارتباط و دسترسی مستقیمی که با خیابان ایتالیا داشتند به نانوایی و شیرینی فروشی اختصاص یافتند. حجم الحاقی جدیدی نیز در غرب حیاط اضافه شد که کافه در تراز حیاط و سرویس‌های بهداشتی مجموعه در تراز زیرزمین را در خود جای می‌داد.
حیاط فضایی برای معاشرت و گفتگو فرآهم میکرد. علاوه بر این میزهای کار در دور آن جانمایی شدند. حوض سنگی وسط حیاط به همان شکل اولیه مرمت و جایگزین شد. موزاییک های سبز به کار رفته در کف خانه در سنگ فرش حیاط دوباره مورد استفاده قرار گرفتند. در نتیجه استراتژی‌های طراحی فضایی التقاطی برای بیننده حاضر در حیاط مجموعه به وجود آمد. منظریه‌ای از بنای شصت ساله و آجری با با فرم مکعب مانند خود در کنار فرم‌های منحنی فضاهای الحاقی و جزییات کوچک پراکنده که پروسه مرمت بنا را یادآوری می‌کردند.
زیرزمین به فضاهای سرویس دهنده و خدماتی (نظیر انبار، بخش کارکنان، آشپزخانه‌ها و ملزومات آن) اختصاص داده شد که به طور مستقیم به حیاط مجموعه و از طریق پلکان به طبقات دیگر دسترسی داشت. طبقه همکف مجموعه به اتاق های غذاخوری و نشیمن اختصاص یافت که فضای کار را نیز برای کاربران فرآهم می کرد. در طبقه نخست بنا تلاش شد از نحوه چیدمان خود بنا برای ایجاد مکان بزرگتری برای گردهمایی استفاده شود. دو اتاق اصلی نشیمن خانه در این طبقه، به سبک ساختمان‌های آن دهه در دل یکدیگر و رو به تراس اصلی ساختمان قرار داشتند. در طرح نیز این دو اتاق به هم پیوسته ضمن تقویت سازه‌ای اتصال‌شان به فضای برگزاری رویدادهای کوچک تبدیل شدند که می‌توانست جمعیتی نزدیک به 40 نفر را در خود جای دهد. فضای نیم‌دایره بالکن این اتاق در طراحی داخلی امکانی برای اجرای یک پلتفرم اجرا به دست داد. این فرم نیم‌دایره در کف به صورت یک دایره کامل تبدیل شد و به اندازه یک پله بالاتر از کف آمد تا صحنه اجرا را برای اتاق گردهمایی فرآهم کند.
طبقه بام در قامت یک روف گاردن و ترکیبی از فضاهای باز و نیم‌باز، به عنوان فضای پشتیبان طبقه نخست و فضای گردهمایی عمل می‌کند و این امکان را فرآهم می‌کند که رویدادها و جلسات در فضای باز نیز ادامه داشته باشند. در نظر گرفتن آشپزخانه‌ای کوچک در این طبقه فرآیند سرویس‌دهی به افراد و مهمان‌ها را تسهیل می کند. فضایی شیشه ای و سبک به جای مداخلات قبلی خانه به بام افزوده شد که در نقش یک فضای واسط ارتباط بین فضای باز بام و فضای بسته پلکان را تسهیل می‌کند.
با توجه به این نکته که طبقات به دلیل مساحت کم و چینش فضای فشرده شان قابلیت چند عملکردی بودن نداشتند. استراتژی طراحی بر تخصیص کاربری مشخص و یگانه ای به هر طبقه بنا شد. از این رو سیرکولاسیون عمودی ساختمان از اهمیت دوچندانی برخوردار بود. راه ارتباطی اصلی بین همه طبقات ساختمان همان پلکان دایره‌ای شکل واقع در کنج شمال غربی ساختمان است. این بخش از خانه که ورودی اصلی در نبش خیابان ایتالیا و طوس را به بام می‌دوزد از طریق طبقه همکف به حیاط مجموعه می‌رسد. این پلکان گرد که عامل پیوستگی طبقات ساختمان است در نما نیز با فرم استوانه‌ای پدیدار شده و خودنمایی می‌کند.
ضلع شمالی- شیرینی فروشی:
حجم الحاقی ضلع شمالی ساختمان که به سمت خیابان ایتالیا گشودگی داشت وضع مناسبی نداشت. از این رو حجم جدیدی در قامت فضای تجاری مجموعه جایگزین آن شد. در طراحی فرم این قسمت الحاقی تلاش شد تا زبان فرمی خود بنا که ترکیبی از خطوط مستقیم و عمود بر هم در کنار منحنی‌های نرم و استوانه گرد و شاخص کنج آن بود به کار گرفته شود. خطوط نرم و منحنی حجم الحاقی از طرفی در امتداد زبان طراحی ساده ساختمان بودند و از طرفی نیز با دارا بودن متریال طرح بتن و شیشه نسبت معنایی خود را با ساختمان مرمت شده آجری حفظ می‌کردند.
ساختمان الحاقی شیرینی فروشی به شکل یک کشیدگی شمالی جنوبی طراحی شد. مشتریان از سمت خیابان ایتالیا وارد می‌شوند و می‌توانند از سمت جنوب به حیاط مجموعه نیز وارد شوند. در کنار فضای فروشگاه، فضایی در حد فاصل فروشگاه نان و شیرینی با آشپزخانه مجموعه در تراز زیرزمین ساختمان وجود داشت. این فضای میانی در امتداد آشپزخانه مجموعه قرار داشت و از آنجا که از سمت جنوب به حیاط ساختمان نیز دید داشت امکان برقراری ارتباط بصری مستقیم بین مشتریان و فرآیند پخت شیرینی و نان را فرآهم میکرد. از این رو در طرح، پلتفرمی با دید به حیاط و فروشگاه به عنوان صحنه نمایش نان درست رو به روی درخت نخل طراحی شد. بوی نان تازه در فضا می‌پیچد، آدم‌ها همانطور که توی حیاط نشسته‌اند یا توی فروشگاه مشغول خرید هستند نانوا را می‌بینند که پشت میزش ایستاده است و خمیرها را ورز می‌دهد. همه چیز عیان است.
ضلع غربی- کافه:
در ضلع غربی ساختمان خیابان ایتالیا و در جداره خیابان طوس، بخش دیگری به بنا الحاق شده است. مجموعه جدید به فضاهای تاسیساتی جدیدی همچون موتورخانه، اتاق‌های مکانیک و همین‌طور فضایی برای سرویس بهداشتی نیاز داشت. نظر به وضعیت تاسیساتی ناپایدار ساختمان، امکان اختصاص چنین فضاهایی در بخش مرمت شده بنا وجود نداشت. از طرفی ضلع غربی حیاط به تراز آب انبار راه داشت و از این رو، در بخش غربی بنا، سازه‌ای الحاقی در دو تراز حیاط و آب انبار طراحی شد. تراز پایین این بخش الحاقی به مجموعه تاسیسات و سرویس‌های بهداشتی اختصاص یافت و تراز حیاط آن در ارتباطی دو سویه با حیاط، به کافه مجموعه تبدیل شد. سقف این کافه نیز به پلکان ورودی بنا متصل میشد و صحنه‌ای مسلط به حیاط پدید می‌آورد که پلتفرمی مناسب اجرا بود. در طراحی فرم این بخش الحاقی نیز همچون بخش شمالی که ذکر آن رفت، تلاش شد تا زبان فرمی خود بنا که ترکیبی از خطوط مستقیم و عمود بر هم با منحنی‌های نرم و استوانه گرد و شاخص کنج آن بود، به کار گرفته شود. خطوط نرم و منحنی حجم الحاقی از طرفی در امتداد زبان طراحی ساده ساختمان بودند و از طرفی نیز با متریال طرح بتن و شیشه، نسبت معنایی خود را با ساختمان مرمت شده آجری حفظ می‌کردند.
پلان ها
مقاطع
دیاگرام ها
